De signalen herkennen
Gescheiden ouders die er met elkaar niet uitkomen en waar sprake is van eenzijdig (ex-)partnergeweld en/of kindermishandeling komen geregeld terecht bij Veilig Thuis. In ieder geval één van hen hoopt daar hulp te vinden voor zichzelf en de kinderen als de veiligheid en/of ontwikkeling bedreigd wordt. Wat ik vaak hoor van ouders is dat ze vervolgens terecht komen in één of meer ouderbemiddelingstrajecten, met als doel er met elkaar uit te komen en afspraken te maken, in belang van de kinderen. In de praktijk werkt dat echter alleen als beide ouders dit vanuit intrinsieke motivatie doen. Hiervoor is een bepaalde mate van bewustwording nodig, empathisch vermogen en zelfreflectie. Anders is het gevaar dat de gezamenlijke overleggen juist ruimte creëren voor het eenzijdig ex-partnergeweld door één van de ouders – de pleger van psychische en/of fysieke mishandeling. Beide ouders kunnen dan zéggen dat ze er alles aan doen om eruit te komen voor de kinderen, maar in feite kan één van hen als werkelijke intrinsieke motivatie hebben om macht en controle te houden over de andere ouder en de kinderen. Deze ouder – pleger van eenzijdig (ex-partner)geweld komt vaak charmant over, terwijl het slachtoffer in de war kan zijn en prikkelbaar, zich moeilijk kan uitspreken. Dit laatste is het gevolg van een jarenlang doelgericht patroon van dagelijkse blootstelling aan een verborgen vorm van psychische mishandeling ‘coercive control’ (o.a. kleineren, intimideren, dwang, bedreigen, manipuleren, controleren, psychisch verwarren).
De pleger ziet zichzelf vaak als slachtoffer, terwijl het werkelijke slachtoffer altijd op eieren liep, en hoopte door steeds meer zijn of haar best te doen dat de relatie zou verbeteren. Het slachtoffer nam de verantwoordelijkheid van de ander over en zag dat ook echt als eigen verantwoordelijkheid.
Het blijkt voor de betrokken hulpverleners enorm lastig om de signalen van ‘coercive control’ te herkennen en de dynamiek te onderscheiden. Ze zien dan twee strijdende ouders en geven terug aan deze ouders dat ze er samen uit moeten komen in belang van de kinderen. “Waar twee kijven, hebben twee schuld.” Het geweldspatroon blijft dan in stand, en het slachtoffer komt niet toe aan herstel.
Gisteravond (15 december 2021) tijdens het webinar “Samen sterk tegen psychisch geweld” – georganiseerd door de gemeente Amsterdam voor professionals – was er veel aandacht hoe de signalen van ‘coercive control’ te herkennen. Ook werd benoemd het belang apart met de ouders te praten. Hester Mobach kwam met een aantal vragen die zij stelt bij het 1 op 1 uitvragen van ouders:
“Heb jij toegang tot je eigen financiën?”
“Hoeveel mag jij bepalen in je relatie?”
Door het verschil in de hoeveelheid ervaringen van huiselijk geweld bij iedere ouder wordt duidelijker wie pleger is en wie slachtoffer. Slachtoffer zal dit nooit vertellen waar de pleger bij zit.
Ik heb niet de illusie dat dit in alle gevallen helderheid geeft, want pleger kan vanuit de slachtofferrol ook in 1 op 1 gesprekken de focus leggen op het werkelijke slachtoffer door feiten te verdraaien en valse beschuldigingen te uiten. Toch kan deze aanpak mogelijk in bepaalde gevallen helpen.
De signalen herkennen
Het slachtoffer herkennen en vervolgens erkennen
Zo nodig nader onderzoek laten doen om de relatiedynamiek en geschiedenis helder te krijgen
… is hard nodig om ieders veiligheid zoveel mogelijk te waarborgen en naar passende hulp toe te werken.
